Khổng Tử và những nhà hiền triết Phương Đông đề
cao nguyên tắc vương đạo, đức trị, minh chính làm tiêu chuẩn cho
con người lãnh đạo. Người quân tử thì lời nói – viêc làm trước
sau như một (ngôn hành hợp nhất) khác biệt với những hành động
bá đạo, ma giáo, biểu diễn chính trị của kẻ tiểu nhân.
“Quân tử hòa nhi bất đồng,” người quân tử thì
sống hòa hợp với mọi người, nhưng không đồng ý kiến khi thấy
người khác đưa ra quan niệm không đúng đắn. Ngược lại “Tiểu nhân
đồng nhi bất hòa,” kẻ tiểu nhân thì lại nịnh bợ a dua theo mọi
người mưu cầu lợi lộc, nhưng lại sống bất hòa, ganh ghét, đả phá
điều hay lẽ phải của người khác.
Phương Tây cũng thế, Tổng Thống George
Washington và những nhà lập quốc Hoa Kỳ từng đề cập điều kiện
đạo đức để thích ứng cho mẫu người lãnh đạo: “Một nhà chính
trị, triết gia hay lý thuyết gia có thể quan trọng, nhưng điều
quan trọng hơn là người ấy có đức tính tốt.”(A
politician, philosopher or theorist may be important, but what
is more important is that he or she has good character.) Đức
tính tốt là thành thật, khiêm tốn, liêm sỉ, lời nói – việc làm
trước sau như một.
Jeffrey Lâm Hùng
I. Con Người Lãnh Đạo:
Thành Thật, Khiêm Tốn, Liêm Sỉ và Lời Nói - Việc
Làm phải sánh đôi
Ngạn ngữ của thổ dân Hoa Kỳ (Native American) có
câu và ý chỉ rằng, người da trắng đã thường ăn nói lật lọng, giờ
thế này lúc thế khác, giống như hai chĩa của một chiếc nĩa –
dùng gắp thực phẩm trên bàn ăn (White man speaks with forked
tongue).
Qua dòng thời gian hoạt động chính trị, nhiều
chính khách ở cấp Tiểu Bang hay Liên Bang Hoa Kỳ đã phải gĩa từ
chính trường với bộ mặt buồn tẻ, vì vướng mắc vào vấn đề tình ái
lăng nhăng, lạm dụng tình dục... mà tục ngữ Việt Nam nôm na là
chuyện “bố cu mẹ đĩ!” Cho dù có hợp pháp, nhưng lại chẳng hợp
tình hợp lý, hợp đạo đức, hợp cung cách làm người theo như bảng
giá trị thời đại phổ cập.
Có người dùng Kinh Thánh bào để chữa cho
vấn đề nêu trên như: “Người nào vô tội hãy ném hòn đá đầu
tiên.” Câu chuyện người đàn bà phạm tội ngoại tình (Pericope
Adulteræ), bị mang ra ném đá theo luật xử của Do Thái. Khi nghe
Chúa Giêsu nói câu ấy, thì bắt đầu từ mấy cụ ông, lão bà già cả
và mọi người bỏ đi, không dám ném đá người đàn bà có tội đó, vì
mọi người ai cũng nhận rằng mình là người có tội, nên không dám
xử tội!
Tục ngữ Pháp cũng có câu: “Ai ăn trộm
được qủa trứng, thì sẽ ăn trộm con bò.” (Whoever
steal the eeg will steal the cow - Celui qui vole l'oeuf volera
la vache). Ðiều này được đem ra ngăn chận những người đã
từng phạm tội ngoại tình trước khi được giao phó chức vụ lãnh
đạo chỉ huy, hay điều hành cộng đồng xã hội, vì trong thâm tâm
của nhà lãnh đạo chính trị ấy luôn luôn cảm thấy bất an với
những gì mà mình lỗi phạm, mặc dù có tiền mua tiên.
Nhưng có người phản đối: “Buông đao thành
Phật,” cần tha thứ cho người đã lầm đàng lạc lối mà biết
ăn năn hối cải. Chuyện kể một chàng đồ tể giác ngộ, bỏ nghề giết
heo đi tu đắc đạo thành Phật.
Những mẫu chuyện trên nói lên quan niệm về đời
sống cá nhân cũng ảnh hưởng đến đời sống xã hội. Đời sống cá
nhân của chính trị gia hay người lãnh đạo thường được dân chúng
quan tâm vì lãnh lương của dân, do tiền thuế đóng góp Hơn thế
nữa người lãnh đạo lại là đại diện cho một nhóm người, một sắc
tộc, một dân tộc hay một quốc gia thì phải là con người có đức
tính lãnh đạo.
Nhưng có người dễ dãi nhận xét rằng, chính trị
gia là người lo phát triển kinh tế, tạo ra công ăn việc làm cho
dân, còn cuộc sống gọi là chuyện “mèo mả gà đồng” thì không liên
quan tới việc chung việc nước. Nhưng lập luận này ít được người
ta đồng ý chấp nhận.
Bởi thế, chúng ta thử bàn về đức tính của con
người lãnh đạo, và tìm hiểu tiêu chuẩn qua các nền văn hóa ấn
định bảng gía trị ra sao.
Trước hết là người dân, chúng ta thường mong
ước có nhà lãnh đạo biết mang cơm no áo ấm, công ăn việc làm,
phúc lợi xã hội cho mọi người. Tiếp đến chính trị gia cũng cần
là mẫu người có đức tính thành thật, khiêm tốn, tín cẩn và liêm
sỉ.
Nếu như người lãnh đạo có đức tính cá nhân tốt,
đức tính liêm sỉ như đã nói, thì được gọi là con người toàn vẹn.
Một người có đời sống riêng tư như thế nào thì
ắt có đời sống công cộng cũng phản ảnh ra như thế. Từ những hành
động, thói quen của họ thường lặp đi lặp lại, chẳng thế mà tục
ngữ Việt Nam có câu: “Ngựa quen đường cũ.”
Vấn đề an ninh trật tự con người thì có thể
dính dáng đến cảnh sát, tòa án, pháp luật nhưng vấn đề thuộc
lương tâm, luân lý, đạo đức thì con người và tổ chức xã hội lại
cần có mẫu mực để sống còn. Ðó là đức tính liêm sỉ của con người.
III. Thanh Liêm
Liêm có nghĩa là liêm khiết, trong sạch, minh
bạch là một trong những phẩm chất đạo đức rất quan trọng của con
người. Liêm còn mang ý nghĩa tiết kiệm, thanh đạm, không nhũng
nhiễu.
Người xưa định nghĩa rằng, “Liêm là cái gốc
của phú quý.” Không tham lam, không tham nhũng, không hối lộ
cũng được xem là “liêm.” Liêm thường được kết hợp với chữ thanh
như thanh liêm, tức là người không tham lam mà trở nên trong
sạch.
Nhưng suy xét sâu xa hơn, chữ liêm cũng bắt
nguồn từ chữ sỉ, bởi sỉ là người biết hổ thẹn, biết xấu hổ, biết
xa lánh những điều tội lỗi. Liêm là không tham.
Sỉ là người có tâm tư cảm thấy hổ thẹn mỗi khi
làm điều sai lẽ trái. Khổng Tử nói rằng: “Hành kỷ hữu sỉ,”
tức là khi chúng ta làm việc thì phải biết giữ mình, đừng sa
chước cám dỗ mà làm điều xấu hổ rồi lén lút dùng tiền bịt miệng
thế nhân.
“Tri sỉ cận hồ dũng” người biết xấu hổ
thì mới được xem là người gan dạ, dũng cảm, chính trực. Người
biết hổ thẹn thì mới có thể dũng cảm đối mặt với sai trái của
mình, chiến thắng được bản thân mình, biết tự soi xét lại đức
hạnh của mình.
Đây chính là thể hiện “cái dũng” của nhà
lãnh đạo chính trị.
Một người biết hổ thẹn thì gặp tiền của mới
không tham, lâm vào khó khăn mà không bị khuất phục, lâm vào
virus mà không đổ thừa. Người có liêm có sỉ mới biết khiêm tốn
mà thoái nhường, mới biết lựa chọn điều hay lẽ phải với mức độ
phù hợp, mới biết vô luận là tu dưỡng cá nhân.
Khí tiết của dân tộc thì sỉ là người dẫn đường
của lương tri, lãnh đạo của dân tộc, mưu cầu ơn ích cho nhân
loại. Ðức tính tốt được gọi là liêm sỉ, quang minh chính đại,
lời nói việc làm trước sau đều giống nhau.
Liêm sỉ là người hành xử khi không ai thấy,
không ai biết, không ai hay mà mình vẫn giữ đúng đạo lý. Liêm sỉ
là đức tính của người trong sạch và biết tránh những điều làm
cho mình phải xấu hổ.
Vì vậy đức tính tốt có gía trị cho đời sống
riêng tư cũng như công cộng. Nhà lãnh đạo, chính trị gia không
có đức tính tốt, không có đức tính liêm sỉ, không có đức tính
minh chính thì ắt không thể xây dựng guồng máy điều hành quốc
gia vững mạnh.
Người không liêm làm những việc bất nghĩa, căn
nguyên cũng ở vô sỉ mà ra.
Vậy “Luân lý là chìa khóa tạo dựng một chính
quyền lành mạnh và lâu dài.” “Kỹ thuật chính trị có thể học, các
chính sách có thể bổ khuyết.
Nhưng nếu không có đạo đức thì quốc gia sẽ xụp
đổ không sớm thì muộn.” Ðiều cần thiết hiện nay là đạo đức người
lãnh đạo mà chúng ta có thể học hỏi qua lời của Tổng Thống Hoa
Kỳ George Washington từng ghi lại trong sử sách, “Tính khí
và tập quán đưa đến thành công chính trị, tôn giáo và đạo đức là
những sự nâng đỡ cần thiết.” (Tempera-ment and habits
leading to political success, religion and morality are
necessary supports.)
Các quốc gia dân chủ Tây Phương hiện nay cũng
đang nghiên cứu về căn bệnh xã hội, những bệnh dịch chính trị
như virus xảy ra làm suy giảm công cuộc điều hành xã hội. Khi
con người hiểu ra rằng, nguyên tắc đạo lý hay đức tính lãnh đạo
là cần thiết để áp dụng trong mỗi địa phương, mỗi quốc gia, mỗi
dân tộc nhằm đạt đến tự do dân chủ và phú cường.
Trái lại, trong quốc gia chậm tiến, độc tài độc
tôn thì lại bắt buộc quần chúng nhân dân phải kính trọng, phải
ủng hộ, phải phò trị qua lăng kính lãnh tụ được đảng cầm quyền
đánh bóng, thêu dệt!
II. Nghệ Thuật Lãnh Đạo
Tiếp đến mẫu người lãnh đạo theo linh huấn
trong Học Thuyết Tiên Rồng của Tổ Tiên Việt Nam, trước
hết là quan tâm tới việc Thờ Trời Kính Tổ, là điều kiện giúp cho
người lãnh đạo luôn nhớ rằng mình không phải là chúa tể.
Trong việc thịnh nước an dân, cùng với ông và
trên ông còn có những Vị Khuất Mặt để xét đoán, khen thưởng hay
trách phạt ông. Cũng nhờ nền tảng này đã giúp cho người lãnh đạo
luôn nhớ tới Thân Phận Con Người của mình, để tránh sự tự kiêu
tự mãn hoặc mang ảo tưởng xuất chúng, độc tôn, siêu phàm.
Đất nước hôm nay không phải do một người, một
dòng họ, một nhóm người gầy dựng, mà là công lao xương máu của
cả một dân tộc, của mọi người dân, của bao trăm đời liên tục.
Bởi thế người lãnh đạo luôn ghi nhớ công ơn xây
dựng của tiền nhân, ghi ơn sự đóng góp của mọi người mà ý thức
sứ mạng của mình cùng với toàn dân nối tiếp và phát huy sự
nghiệp của tiên nhân. Ông là người mang nặng trách nhiệm chớ
không phải để thao túng quyền chức, hoặc hưởng đặc quyền đặc lợi
mà sống xa hoa hưởng thụ.
Ông còn phải vận dụng tối đa tài trí của mình
để đạt được mục tiêu thịnh nước an dân. Thật vậy dù có tận tâm
tận lực mà đem hết khả năng, hết thời gian hoạt động, nhưng ông
thiếu tài thiếu trí, thiếu khôn ngoan sáng suốt thì cũng không
thể nào nhận biết và tìm ra sách lược cho công cuộc thịnh nước
an dân.
Người lãnh đạo biết rõ công tác, biết thực thi
hữu hiệu, biết tin tưởng dân nước.
Phương thức của người lãnh đạo cần có bốn cái
tài:
- Tài biết tin tưởng vào dân nước
- Tài giúp dân sống thực truyền thống dân tộc
- Tài thấu hiểu nhu cầu của dân
- Tài cải tiến cuộc sống người dân
Có nghĩa người lãnh đạo tuân theo sự hướng dẫn
tuyệt vời của truyền thống dân tộc, mà đem tâm huyết phát triển
đời sống vật chất giúp mọi người tràn dâng sức sống, nâng cao
đời sống tinh thần cho toàn dân cùng gắn bó với nhau trong tình
nghĩa đồng bào và thể hiện Một Bọc Trăm Con trong đời sống cộng
đồng xã hội.
IV. Kết Luận
Trở ngại lớn nhất của nhân loại ngày nay không
phải là kinh tế, chính trị, quân sự mà là trở ngại từ bảng gía
trị, đạo đức, luân lý con người. Một quốc gia có thể sống còn
nếu chỉ thiếu tài chánh tiền bạc, nhưng không thể tồn tại nếu
thiếu Đức Tính Lãnh Đạo.
Và để sống còn, chúng ta phải phục hồi gía trị
đạo đức làm người, luân lý, liêm sỉ ở các lãnh vực công cũng như
tư được ghi nhận trong Học Thuyết Tiên Rồng với nguyên lý Bọc Mẹ
Trăm Con, Đồng Bào, Thân Thương và Bình Đẳng để Giúp Dân Dựng
Nước.
